AHMAĞIN DOSTLUĞUNA GÜVENME DÜŞMANLIKTAN BETERDİR

Mesnevî’nin II. cildinin 1922-2129 numaralı beyitleri arasına serpiştirilmiş olan toplam 1352 beyitten müteşekkil olan Mesnevisinde geçen bir hikayedir ki ,hiçbir hikaye boşa yazılmamış, hiçbir kelam boşa sarf edilmemiştir.

 İ‘timâd-kerden ber-temelluk u vefâ-yı hirs

Bir Adamın, Ayının Vefâkârlığına Güvenmesi” başlıklı hikâyesinde anlatıldığı üzere hikâye özetle şöyledir: 

Bir ejderha bir ayıyı yakalar. Yolda giden birisi, ayının feryadını duyup geri döner ve ayıyı ejderhanın pençesinden kurtarır. Ayı, o adamın yapmış olduğu iyiliği gördükten sonra Ashab-ı Kehf’in köpeği gibi onun peşine takılır.

Adam bir müddet sonra hastalanıp yatağa düşer. Ona gönül vermiş olan ayı ise yanından ayrılmaz. Ziyaretine gelen biri ayı ile ne işi olduğunu sorunca, adam olup biteni anlatır. Ziyaretçi; “Ayıya güvenme, ahmağın dostluğu düşmanlıktan beterdir, onu yanından uzaklaştır!   dese de, adam bunu yanlış anlar ve onun kendisini kıskandığını düşünerek; “Ayının cismine değil, sevgisine bak…” diye cevap verir.

Ziyaretçi; “Ahmakların sevgisi aldatıcıdır, benim hasedim ayının sevgisinden daha iyidir, gel bana güven de bu ayıdan kurtul, hemcinsini bırakıp da bir ayıya güvenme…” dese de, adam ziyaretçiyi yanından kovar. O olgun kişi buna rağmen oradan ayrılmayıp nasihatlerine devam etse de, adam onun elini bırakıp ayının elini tutar.

Ziyaretçi iyi niyetle ne kadar ısrar etse de bir türlü sözünü dinletemeyince kızarak ve içinden “lâ-havle” çekerek adamı bırakıp gider.

Bir müddet sonra adam uyuyunca yüzüne bir sinek konar. Yanındaki ayı da gelip sineği kovalar. Sinek, her kovalanışından sonra aynı yere konmaya devam eder. Bunun üzerine ayı sineğe kızar ve kocaman bir taş parçasını, sineği öldürmek niyetiyle, uyuyan adamın suratına fırlatır. Taş, uyuyan adamın suratını paramparça eder. Ayı adama seslenir Uyan uyan baba sineği öldürdüm der.

Hikâyede, olay örgüsünün etrafında; ahmakların dostluğunun insana zarar verdiği, akıllı düşmanın ahmak dosttan daha iyi olduğu, Hak dostlarının her nerede olursa olsun mazlumların feryadını işitip onların yardımına koştuğu, cahillerin sevgisinin kişiye faydadan çok zarar vereceği, suizanda bulunmanın kötülüğü, akıllı insanlarla istişarenin önemi, ahmakların verdiği söze güvenilmemesi gerektiği gibi konular hakkında uzun uzun örnekler ve nasihatler yer alır.

Olayda geçen “ayı”nın kişiye verdiği zarardan yola çıkılarak, aklıyla değil de nefsiyle hareket eden iradesi zayıf kişilerin sözlerine sadık kalamadıkları vurgulanır. Bu hususu akıldan çıkarmamanın ve ahmaklarla münasebeti bu çizgiye göre ayarlamanın gerekliliği konusunda türlü örneklere ve özlü sözlere yer verilir. Hikâye, ahde vefanın önemine dair bir beyitle sona erer.

Dostunu iyi seç ,düşmanını iyi tanı ,zira kişinin en büyük düşmanı şeytan ve nefsidir. Cahille dost olma ,cahilden kasıt okumamış değil, kendini bilmeyen ,haddini bilmeyen adamdır.